In the 1950s, Jacques Cousteau's books, recounting his explorations of the depths of the Mediterranean and Red Seas with his small submarine, revealed to us for the first time that a world previously unimagined existed beneath the surface. These books contained one or two black-and-white photographs depicting the vibrant and colorful underwater world. These vivid, visually appealing images would resonate in our minds and excite us. A few years later, we saw Cousteau's work as documentaries in cinemas. Jules Verne's "Twenty Thousand Leagues Under the Sea," etched in our childhood memories, suddenly ceased to be fantasy and became a fascinating reality. Subsequently, George Bass's studies of the Bodrum region, the Bodrum Museum's focus on underwater archaeology, and the shipwrecks of Serçe Limanı and Uluburun, took the sea beyond the realm of natural beauty and fish and, for the first time, led us to consider it within the context of the history of civilization. The excitement generated by the process we've outlined so far has gone beyond being the foundation of this book and has transformed into a fascinating reality. Subsequently, George Bass's studies of the Bodrum region, the Bodrum Museum's focus on underwater archaeology, and the Serçe Harbor and Uluburun shipwrecks took the sea beyond the realm of natural beauty and fish, leading us to consider it alongside the history of civilization for the first time. The excitement generated by the process we've outlined so far has also served as the foundation of this book.
The years when underwater archaeology in our country was limited to shipwrecks were also years of rapid development in the scientific world, and when previously distinct fields of science were increasingly converging. In this context, a new interface developed between archaeology and the earth and environmental sciences, which we now generally group under the heading of "geoarchaeology," and this rapidly focused on "submerged topographies." During this period, although Prof. Dr. While many naturalists, especially İlhan Kayan, have consistently emphasized the mobility of our country's coasts, the submerged topography caused by young tectonic movements and climate fluctuations, and the implications of all this for cultural history, until recently, it's unfortunately difficult to say that this approach has fully impacted the archaeological world. Our colleagues have often been content to define cities like Troy, Ephesus, and Edirne, which have lost their original port character, or harbor structures that continue underwater, some of which are still on land, as historical phenomena, without questioning the why and how.
When we began working with Alper Gölbaş, the author of this book, on his thesis, our first decision was to approach underwater archaeology outside the "shipwreck" cycle, within the framework of the aforementioned problem. We defined the primary goal of Gölbaş's work as "to outline the general framework of underwater archaeology application methods, which have been established globally, and to adapt them to the conditions of our country." During his thesis, Alper Gölbaş explored underwater archaeology in its broadest scope and encompassed its challenges, far exceeding our expectations and bringing the work to the level that comprises this book.
Above all, this book makes a significant contribution to the proper alignment of underwater archaeology, a nascent academic field in Turkey, by clearly defining the boundary between nautical and maritime archaeology. Beyond these two fundamental distinctions, the study also clearly identifies the research challenges and practical methods involved. The study goes even further, clearly demonstrating, with up-to-date data, the evolving subspecialties of maritime archaeology, including rivers, lakes, wetlands, islands, delta formations, continental shelves, and the open sea. The necessity of resolving the terminology problem for a newly developing academic field to develop along the right path without falling into conceptual confusion is addressed in this book in a comprehensive and comprehensive manner. The principle is that new words to be introduced to our scientific language should be produced in accordance with the Turkish structure, rather than through direct translation. In addition to serving as a basic handbook with its detailed definitions and terminology, the book's comprehensive review of the key stages of this field, illustrating prominent research in underwater archaeology, ensures that the book has an encyclopedic structure that will be constantly consulted. We hope that this book, prepared based on extensive and comprehensive research by Alper Gölbaş, will serve as a model for all emerging fields within the framework of archaeology and cultural heritage management.
İÇİNDEKİLER
SUNUŞ ......................................................................................................... III
ÖNSÖZ ......................................................................................................... V
KISALTMALAR LİSTESİ ......................................................................XV
GİRİŞ ..................................................................................1
BİRİNCİ BÖLÜM
ARKEOLOJİK ARAŞTIRMALAR ............................................................ 5
I. ARKEOLOJİNİN BİLİM DALI OLARAK GELİŞİMİ ........................... 6
A. ARKEOLOJİDE UYGULAMA YÖNTEMLERİNİN GELİŞİMİ ..... 6
1. ARKEOLOJİK YÜZEY ARAŞTIRMASI ..................................... 10
2. KAZI YÖNTEMLERİ..................................................................... 12
3. ARKEOLOJİDE YORUM VE ANALİZ YÖNTEMLERİ ............ 15
a. Arkeolojinin Tarihleme Yöntemleri .............................................. 18
i. Göreli Tarihleme Yöntemleri .................................................... 18
Tabakalanma (Stratigrafi ) ............................................................... 18
Polen Analizi ................................................................................ 19
Kutup Kronolojisi (Kutup Tabakalanması) ......................................... 20
ii. Mutlak Tarihlendirme Yöntemleri ............................................ 20
Radyometrik Yöntemler ................................................................... 20
Ağaç Halkaları Ölçüm Yöntemi (Dendrokronoloji) ............................... 22
Yazılı Kaynaklar ............................................................................ 24
B. ARKEOLOJİNİN KURAMSAL TARİHİ .......................................... 24
II. ARKEOLOJİNİN YERBİLİMLERİ İLE İLİŞKİSİ .............................. 37
A. YER BİLİMLERİNİN GELİŞİM SÜRECİ ...................................... 37
B. ARKEOLOJİDE ÇEVRE KAVRAMI .............................................. 42
1. Çevresel Akreoloji ............................................................................ 43
2. Jeoarkeoloji: Arkeoloji ile Yerbilimlerinin Arayüzü ........................ 44
VIII
İçindekiler
III. SUALTI ARKEOLOJİSİ ....................................................................... 45
A. SU ALTINDA YAPILAN ARAŞTIRMALAR ................................. 45
1. Sualtı Arkeolojisi Nedir, Neden Yapılır? ........................................ 46
a. Sualtı Arkeolojisinin Terimlendirme Sorunsalı ......................... 46
i. Denizcilik Arkeolojisi (Maritime Archaeology) .............................. 48
ii. Gemicilik Arkeolojisi (Nautical Archaeology) ................................ 54
iii. Kıyı Yerleşimleri Arkeolojisi (Coastal Archaeology) ve
Sualtında Kalan Yerleşim Yerleri Arkeolojisi (Submerged
Settlements Archaeology, Wetsite Archaeology ) .................................. 55
iv. Deniz Arkeolojisi (Marine Archaeology) ....................................... 57
v. Nehir Arkeolojisi (Riverine Archaeology)....................................... 57
vi. Göl Arkeolojisi (Lake Archaeology) ......................................... 58
vii. Sulak Alan Arkeolojisi (Wetland Archaeology) .............................. 59
viii. Kıyı Şeridi Arkeolojisi (Foreshore Archaeology) ............................. 60
ix. Derin Su Arkeolojisi (Deepwater Archaeology) .............................. 61
x. Hazine Avcılığı (Treasure Hunting) .............................................. 62
IV. SUALTI ARKEOLOJİSİ İLE İLGİLİ TERİMLER VE
KAVRAMLAR ....................................................................................... 63
A. SUALTINDA ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ ................................. 63
1. Kaynak Araştırması Yoluyla Veri Toplama .................................... 63
2. Sualtı Araştırma Teknikleri ............................................................. 67
a. Dalgıç Taraması .......................................................................... 68
b. Jeofi zik Yöntemler ile Tarama ve İnsansız Tarama Araçları ...... 71
B. SUALTINDA KAZI TEKNİKLERİ ................................................. 74
İKİNCİ BÖLÜM
SUALTINDA ARKEOLOJİK DOLGULARIN OLUŞUMU ................ 79
I. DOĞAL DEĞİŞİMDEN KAYNAKLANAN ETKENLER ................... 79
A. TEKTONİK HAREKETLER ........................................................... 79
1. Paleotektonik ve Neotektonik........................................................... 82
2. Orojenez .......................................................................................... 82
3. Epirojenez ........................................................................................ 84
IX
İçindekiler
B. VOLKANİZMA ETKİSİYLE OLUŞAN DOLGULAR VE
DEĞİŞEN KIYI TOPOĞRAFYASI ................................................... 88
1. Akarsu Biriktirmesi (Alüvyal Birikim) .............................................. 92
2. İklimsel Etkenler (Deniz Düzlemlerinin Değişmesi) ........................ 94
II. İNSAN ETKİSİ (BEŞERİ ETMENLER) ............................................... 99
III. GENEL KIYI VE DENİZALTI TOPOGRAFYASI .......................... 100
A. KIYILARIN SINIFLANDIRILMASI VE OLUŞUM
BİÇİMLERİ ...............................................................................101
1. Kıyı Tanımlamaları .................................................................... 101
a. Kıyı Bölgesi ............................................................................ 101
b. Kıyı ........................................................................................ 101
c. Kıyı Çizgisi ............................................................................. 102
d. Kıyı Kenar Çizgisi ................................................................. 103
e. Açık Kıyı ................................................................................ 103
2. Kıyı Oluşumuna Etki Eden Faktörler ........................................ 103
a. Deniz Düzlemlerinin Değişmesi ............................................ 104
b. Dalgalar ................................................................................. 104
c. Akıntılar ................................................................................. 106
d. Canlılar .................................................................................. 109
e. Buzul Basıncı .......................................................................... 110
3. Kıyı Tipleri ................................................................................ 110
a. Çökmeye veya Alçalmaya Uğramış Kıyılar ........................... 112
b. Yükselmeye Uğramış Kıyılar ................................................. 112
c. Değişime Uğramamış (Nötral) Kıyılar ................................... 112
d. Faylı Kıyılar ........................................................................... 113
e. Bileşik Kıyılar ......................................................................... 114
B. KITA KENARI .............................................................................. 114
1. Kıta Sahanlığı (Şelf) ................................................................... 114
2. Kıta Yamacı (Kıta Şevi).............................................................. 116
3. Kıta Yamacı Eteği ...................................................................... 117
4. Denizaltı Vadi ve Kanyonları ..................................................... 117
X
İçindekiler
C. AÇIK OKYANUS HAVZALARI ................................................. 120
1. Okyanus Ortası Sırtları .............................................................. 120
2. Ada Yayları ve Derin Deniz Hendekleri .................................... 121
3. Derin Deniz (Abisal) Ovaları ve Tepeleri ................................... 121
D. DENİZALTI ÇÖKELLERİ .......................................................... 122
IV. TÜRKİYE KIYILARININ DEĞİŞİM SÜRECİ ................................ 122
A. DENİZLER (KITA SAHANLIĞI-ŞELF) ..................................... 123
1. İklimsel Etkenler ........................................................................ 124
2. Tektonik Etkenler ....................................................................... 125
B. GÖLLER ....................................................................................... 127
1. İklimsel Etkenler ........................................................................ 127
2. Tektonik Etkenler ....................................................................... 130
C. NEHİRLER ................................................................................... 131
1. İklimsel Etkenler ........................................................................ 131
2. Alüvyon Dolguların/Oluşumun Etkisi ....................................... 134
3. Barajlar ...................................................................................... 139
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
SUALTI ARKEOLOJİSİNİN GELİŞİM SÜRECİ .............................. 141
I. SUALTI ARKEOLOJİSİ ÇALIŞMALARININ DÜNYADAKİ
GELİŞİM SÜRECİ ................................................................................ 141
A. SUALTI ARKEOLOJİSİ ÇALIŞMALARININ KRONOLOJİSİ .. 142
1. Aletsiz Dalışa Dair Bazı Kanıtlar (MÖ 6. Binyıl) ........................... 142
2. Troya Savaşı’ndaki Dalgıçlar (MÖ 12. Yüzyıl) ............................... 144
3. Yeni Asur Kabartmalarındaki Yüzücüler (MÖ 9. Yüzyıl) .............. 144
4. Dalış Çanı Fikri (MÖ 350) .............................................................. 146
5. Sualtı Savaş Teknikleri (MS 385) .................................................... 146
6. Dalış Çanının İlk Kullanılışı (1535) ................................................. 147
7. Modernize Edilmiş Dalış Çanı (1782) ............................................. 147
8. Serbest Dalış ile Yapılan Hazine Avcılığı (1802-1804) .................... 148
9. Dalış Kaskının İcadı (1836) ............................................................. 149
10. İlk Dalış Tulumu (1837) .................................................................. 149
XI
İçindekiler
11. Borre Gömüt Teknesi (1851-52) ..................................................... 150
12. Göl Evleri (1853-54) ........................................................................ 151
13. Nydam Gömüt Tekneleri (1863) ..................................................... 153
14. Viking Tekneleri (1867-1880) ......................................................... 154
15. Porlock Sualtı Ormanı (1869) ......................................................... 155
16. Vendel Viking Gemileri Mezarlığı (1881-83) .................................. 155
17. Antikythera (Adikitira) Düzeneği (1900) ......................................... 156
18. Oseberg Teknesi (1904) ................................................................... 156
19. Chichen Itza (Çiçen İtza) Obruğu Araştırmaları (1904-1909) ....... 157
20. Mehdiyye Batığı (1907) ................................................................... 160
21. İskoçya’daki Kazık Temelli Konutlar (Crannog) (1908) ................. 161
22. Sualtı Ormanları-Batık Ormanlar (1913) ....................................... 162
23. Nemi Batıkları (1929) ...................................................................... 163
24. Valsgärde Gömüt Tekneleri (1929-30) ............................................ 165
25. Elefanten Batığı (1933-39)............................................................... 166
26. Andre Poidebard’ın Hava Fotoğrafl arı (1934-36) ........................... 167
27. Ferriby Tekneleri (1937) .................................................................. 167
28. Tabbat el –Hammam Limanı’nın Keşfi (1938) ............................... 167
29. Sutton Hoo Gömütü (1938-1939) ................................................... 169
30. Dalgıç Kıyafetleri ve Dalış Aletlerinin İcadı (1942-43) ................... 170
31. Albenga Batığı (1950) ...................................................................... 171
32. Grand Congloué Batığı (1951-57)................................................... 172
33. Khufu (Keops) Gemisi (1954) ......................................................... 172
34. Pesse Kanosu (1956) ........................................................................ 173
35. Sualtı Arkeolojisi Danışma Konseyi Kurulması (1959) ................... 174
36. Gelidonya Burnu Batığı Kazısı (1960) ............................................ 174
37. Spargi Batığı Kazısı (1961) .............................................................. 174
38. Vasa (Wasa) Batığının Su Yüzüne Çıkarılması (1961) ..................... 175
39. Bodrum Yassıada 7. yy. Bizans Batığı (1961-64) ............................. 175
40. Bremen Teknesi (Bremer Kogge ) (1962) ........................................ 176
41. Gemicilik Arkeolojisi Topluluğu (NAS) (1964) ................................ 176
XII
İçindekiler
42. Yanal Tarama Sonarı (Side-Scan Sonar) (1967) ............................. 176
43. Madrague de Giens Batığı (1967) ................................................... 177
44. Bodrum Yassıada Geç Roma Batığı (1967-69)................................ 177
45. Girne Batığı Kazısı (1968) .............................................................. 177
46. PEG’in Kullanımı (1969) ................................................................ 178
47. Marsala Kartaca Batığı (1971) ........................................................ 178
48. Uluslararası Gemicilik Arkeolojisi Dergisi (1972) ........................... 179
49. 1972 Amerika Gemicilik Arkeolojisi Enstitüsü ............................... 179
50. Muckelroy Modeli (1976) ................................................................ 179
51. Danimarka Batık Kentleri (1978-87) .............................................. 180
52. Muckelroy Denizcilik Arkeolojisi Sınıfl andırması (1978) ................ 182
53. Red Bay (Kızıl Körfez) (1978-84) .................................................... 182
54. Loch Tay (Crannong) Konutları (1980) .......................................... 183
55. Port Royal Kazısı (1981-1991) ........................................................ 184
56. Uluburun Batığı (1984-94) .............................................................. 186
57. Atlit-Yam ve İsrail Kıyı Şeridi Neolitik Yerleşim Yerlerinin
bulunuşu (1984)............................................................................... 189
58. Trireme (Olympias) İnşası (1987-2013)........................................... 191
59. Titanik’in Keşfi (1987) .................................................................... 192
60. Şerki (Skerki) Kanalı Çalışmaları (1989-2003) ................................ 192
61. Vasa Müzesi (1990) ......................................................................... 192
62. Alman Sualtı Arkeolojisini Geliştirme Derneği (1990) ................... 193
63. Swash Kanalı Batığı (1990) ............................................................. 193
64. Cosquer Sualtı Mağarası (1992) ...................................................... 193
65. Doggerland’ın Keşfi (1998) ............................................................. 194
66. Almanya’nın Baltık Deniz Tabanı Araştırmaları ve Sualtı
Yerleşimlerinin Keşfi (1998-2009) ................................................... 196
67. İlk Türk Sualtı Arkeolojisi Kazısı Çamaltı Burnu I Batığı (1998) ... 197
68. Thunder Bay Ulusal Deniz Koruma Alanı (2000) .......................... 198
69. UNESCO Toplantısı (2001) ............................................................ 198
70. Sualtında Yaşayan Müze (2002) ...................................................... 198
71. Yenikapı Kazıları (2004-2013) ........................................................ 198
XIII
İçindekiler
72. Pattanam Kazısı (2006) ................................................................... 202
73. Nanhai I Hazine Gemisi (2007) ...................................................... 204
74. Kubilay Han’ın Kayıp Filosu (2011) ............................................... 205
75. Yukatan Yarımadası’ndaki Sualtı Mağaraları (2011) ...................... 205
76. Kızıldeniz Limanı (2011) ................................................................ 207
77. Drumclay Göl Evleri (2012) ............................................................ 209
78. Adriyatik’te Bulunan Venedik Batığı (2013) .................................... 211
79. İznik Gölü’nde Bulunan Kilise (2014) ............................................ 211
80. Karadeniz Batıkları (2016) .............................................................. 212
81. Batı Antalya Tunç Çağı Batığı (2018) ............................................. 212
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
ÖNDE GELEN SUALTI ARKEOLOJİSİ KURUMLARI VE
ÇALIŞMALARI ........................................................................................ 215
I. INA (INSTITUTE NAUTICAL ARCHAEOLOGY) ........................... 215
A. İLK DÖNEMLER ........................................................................ 215
B. ENSTİTÜNÜN KURULMASI .................................................... 222
BEŞİNCİ BÖLÜM
TÜRKİYE’DE YAPILAN SUALTI ARKEOLOJİSİ
ÇALIŞMALARI VE YAPILMIŞ OLAN ÇALIŞMALARIN
SINIFLANDIRILMASI ........................................................................... 227
SONUÇ ...................................................................................................... 237
KAYNAKÇA .............................................................................................. 245
ABSTRACT ............................................................................................... 271
Ürünün ağırlığı: 0,522 gram
In the 1950s, Jacques Cousteau's books, recounting his explorations of the depths of the Mediterranean and Red Seas with his small submarine, revealed to us for the first time that a world previously unimagined existed beneath the surface. These books contained one or two black-and-white photographs depicting the vibrant and colorful underwater world. These vivid, visually appealing images would resonate in our minds and excite us. A few years later, we saw Cousteau's work as documentaries in cinemas. Jules Verne's "Twenty Thousand Leagues Under the Sea," etched in our childhood memories, suddenly ceased to be fantasy and became a fascinating reality. Subsequently, George Bass's studies of the Bodrum region, the Bodrum Museum's focus on underwater archaeology, and the shipwrecks of Serçe Limanı and Uluburun, took the sea beyond the realm of natural beauty and fish and, for the first time, led us to consider it within the context of the history of civilization. The excitement generated by the process we've outlined so far has gone beyond being the foundation of this book and has transformed into a fascinating reality. Subsequently, George Bass's studies of the Bodrum region, the Bodrum Museum's focus on underwater archaeology, and the Serçe Harbor and Uluburun shipwrecks took the sea beyond the realm of natural beauty and fish, leading us to consider it alongside the history of civilization for the first time. The excitement generated by the process we've outlined so far has also served as the foundation of this book.
The years when underwater archaeology in our country was limited to shipwrecks were also years of rapid development in the scientific world, and when previously distinct fields of science were increasingly converging. In this context, a new interface developed between archaeology and the earth and environmental sciences, which we now generally group under the heading of "geoarchaeology," and this rapidly focused on "submerged topographies." During this period, although Prof. Dr. While many naturalists, especially İlhan Kayan, have consistently emphasized the mobility of our country's coasts, the submerged topography caused by young tectonic movements and climate fluctuations, and the implications of all this for cultural history, until recently, it's unfortunately difficult to say that this approach has fully impacted the archaeological world. Our colleagues have often been content to define cities like Troy, Ephesus, and Edirne, which have lost their original port character, or harbor structures that continue underwater, some of which are still on land, as historical phenomena, without questioning the why and how.
When we began working with Alper Gölbaş, the author of this book, on his thesis, our first decision was to approach underwater archaeology outside the "shipwreck" cycle, within the framework of the aforementioned problem. We defined the primary goal of Gölbaş's work as "to outline the general framework of underwater archaeology application methods, which have been established globally, and to adapt them to the conditions of our country." During his thesis, Alper Gölbaş explored underwater archaeology in its broadest scope and encompassed its challenges, far exceeding our expectations and bringing the work to the level that comprises this book.
Above all, this book makes a significant contribution to the proper alignment of underwater archaeology, a nascent academic field in Turkey, by clearly defining the boundary between nautical and maritime archaeology. Beyond these two fundamental distinctions, the study also clearly identifies the research challenges and practical methods involved. The study goes even further, clearly demonstrating, with up-to-date data, the evolving subspecialties of maritime archaeology, including rivers, lakes, wetlands, islands, delta formations, continental shelves, and the open sea. The necessity of resolving the terminology problem for a newly developing academic field to develop along the right path without falling into conceptual confusion is addressed in this book in a comprehensive and comprehensive manner. The principle is that new words to be introduced to our scientific language should be produced in accordance with the Turkish structure, rather than through direct translation. In addition to serving as a basic handbook with its detailed definitions and terminology, the book's comprehensive review of the key stages of this field, illustrating prominent research in underwater archaeology, ensures that the book has an encyclopedic structure that will be constantly consulted. We hope that this book, prepared based on extensive and comprehensive research by Alper Gölbaş, will serve as a model for all emerging fields within the framework of archaeology and cultural heritage management.
İÇİNDEKİLER
SUNUŞ ......................................................................................................... III
ÖNSÖZ ......................................................................................................... V
KISALTMALAR LİSTESİ ......................................................................XV
GİRİŞ ..................................................................................1
BİRİNCİ BÖLÜM
ARKEOLOJİK ARAŞTIRMALAR ............................................................ 5
I. ARKEOLOJİNİN BİLİM DALI OLARAK GELİŞİMİ ........................... 6
A. ARKEOLOJİDE UYGULAMA YÖNTEMLERİNİN GELİŞİMİ ..... 6
1. ARKEOLOJİK YÜZEY ARAŞTIRMASI ..................................... 10
2. KAZI YÖNTEMLERİ..................................................................... 12
3. ARKEOLOJİDE YORUM VE ANALİZ YÖNTEMLERİ ............ 15
a. Arkeolojinin Tarihleme Yöntemleri .............................................. 18
i. Göreli Tarihleme Yöntemleri .................................................... 18
Tabakalanma (Stratigrafi ) ............................................................... 18
Polen Analizi ................................................................................ 19
Kutup Kronolojisi (Kutup Tabakalanması) ......................................... 20
ii. Mutlak Tarihlendirme Yöntemleri ............................................ 20
Radyometrik Yöntemler ................................................................... 20
Ağaç Halkaları Ölçüm Yöntemi (Dendrokronoloji) ............................... 22
Yazılı Kaynaklar ............................................................................ 24
B. ARKEOLOJİNİN KURAMSAL TARİHİ .......................................... 24
II. ARKEOLOJİNİN YERBİLİMLERİ İLE İLİŞKİSİ .............................. 37
A. YER BİLİMLERİNİN GELİŞİM SÜRECİ ...................................... 37
B. ARKEOLOJİDE ÇEVRE KAVRAMI .............................................. 42
1. Çevresel Akreoloji ............................................................................ 43
2. Jeoarkeoloji: Arkeoloji ile Yerbilimlerinin Arayüzü ........................ 44
VIII
İçindekiler
III. SUALTI ARKEOLOJİSİ ....................................................................... 45
A. SU ALTINDA YAPILAN ARAŞTIRMALAR ................................. 45
1. Sualtı Arkeolojisi Nedir, Neden Yapılır? ........................................ 46
a. Sualtı Arkeolojisinin Terimlendirme Sorunsalı ......................... 46
i. Denizcilik Arkeolojisi (Maritime Archaeology) .............................. 48
ii. Gemicilik Arkeolojisi (Nautical Archaeology) ................................ 54
iii. Kıyı Yerleşimleri Arkeolojisi (Coastal Archaeology) ve
Sualtında Kalan Yerleşim Yerleri Arkeolojisi (Submerged
Settlements Archaeology, Wetsite Archaeology ) .................................. 55
iv. Deniz Arkeolojisi (Marine Archaeology) ....................................... 57
v. Nehir Arkeolojisi (Riverine Archaeology)....................................... 57
vi. Göl Arkeolojisi (Lake Archaeology) ......................................... 58
vii. Sulak Alan Arkeolojisi (Wetland Archaeology) .............................. 59
viii. Kıyı Şeridi Arkeolojisi (Foreshore Archaeology) ............................. 60
ix. Derin Su Arkeolojisi (Deepwater Archaeology) .............................. 61
x. Hazine Avcılığı (Treasure Hunting) .............................................. 62
IV. SUALTI ARKEOLOJİSİ İLE İLGİLİ TERİMLER VE
KAVRAMLAR ....................................................................................... 63
A. SUALTINDA ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ ................................. 63
1. Kaynak Araştırması Yoluyla Veri Toplama .................................... 63
2. Sualtı Araştırma Teknikleri ............................................................. 67
a. Dalgıç Taraması .......................................................................... 68
b. Jeofi zik Yöntemler ile Tarama ve İnsansız Tarama Araçları ...... 71
B. SUALTINDA KAZI TEKNİKLERİ ................................................. 74
İKİNCİ BÖLÜM
SUALTINDA ARKEOLOJİK DOLGULARIN OLUŞUMU ................ 79
I. DOĞAL DEĞİŞİMDEN KAYNAKLANAN ETKENLER ................... 79
A. TEKTONİK HAREKETLER ........................................................... 79
1. Paleotektonik ve Neotektonik........................................................... 82
2. Orojenez .......................................................................................... 82
3. Epirojenez ........................................................................................ 84
IX
İçindekiler
B. VOLKANİZMA ETKİSİYLE OLUŞAN DOLGULAR VE
DEĞİŞEN KIYI TOPOĞRAFYASI ................................................... 88
1. Akarsu Biriktirmesi (Alüvyal Birikim) .............................................. 92
2. İklimsel Etkenler (Deniz Düzlemlerinin Değişmesi) ........................ 94
II. İNSAN ETKİSİ (BEŞERİ ETMENLER) ............................................... 99
III. GENEL KIYI VE DENİZALTI TOPOGRAFYASI .......................... 100
A. KIYILARIN SINIFLANDIRILMASI VE OLUŞUM
BİÇİMLERİ ...............................................................................101
1. Kıyı Tanımlamaları .................................................................... 101
a. Kıyı Bölgesi ............................................................................ 101
b. Kıyı ........................................................................................ 101
c. Kıyı Çizgisi ............................................................................. 102
d. Kıyı Kenar Çizgisi ................................................................. 103
e. Açık Kıyı ................................................................................ 103
2. Kıyı Oluşumuna Etki Eden Faktörler ........................................ 103
a. Deniz Düzlemlerinin Değişmesi ............................................ 104
b. Dalgalar ................................................................................. 104
c. Akıntılar ................................................................................. 106
d. Canlılar .................................................................................. 109
e. Buzul Basıncı .......................................................................... 110
3. Kıyı Tipleri ................................................................................ 110
a. Çökmeye veya Alçalmaya Uğramış Kıyılar ........................... 112
b. Yükselmeye Uğramış Kıyılar ................................................. 112
c. Değişime Uğramamış (Nötral) Kıyılar ................................... 112
d. Faylı Kıyılar ........................................................................... 113
e. Bileşik Kıyılar ......................................................................... 114
B. KITA KENARI .............................................................................. 114
1. Kıta Sahanlığı (Şelf) ................................................................... 114
2. Kıta Yamacı (Kıta Şevi).............................................................. 116
3. Kıta Yamacı Eteği ...................................................................... 117
4. Denizaltı Vadi ve Kanyonları ..................................................... 117
X
İçindekiler
C. AÇIK OKYANUS HAVZALARI ................................................. 120
1. Okyanus Ortası Sırtları .............................................................. 120
2. Ada Yayları ve Derin Deniz Hendekleri .................................... 121
3. Derin Deniz (Abisal) Ovaları ve Tepeleri ................................... 121
D. DENİZALTI ÇÖKELLERİ .......................................................... 122
IV. TÜRKİYE KIYILARININ DEĞİŞİM SÜRECİ ................................ 122
A. DENİZLER (KITA SAHANLIĞI-ŞELF) ..................................... 123
1. İklimsel Etkenler ........................................................................ 124
2. Tektonik Etkenler ....................................................................... 125
B. GÖLLER ....................................................................................... 127
1. İklimsel Etkenler ........................................................................ 127
2. Tektonik Etkenler ....................................................................... 130
C. NEHİRLER ................................................................................... 131
1. İklimsel Etkenler ........................................................................ 131
2. Alüvyon Dolguların/Oluşumun Etkisi ....................................... 134
3. Barajlar ...................................................................................... 139
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
SUALTI ARKEOLOJİSİNİN GELİŞİM SÜRECİ .............................. 141
I. SUALTI ARKEOLOJİSİ ÇALIŞMALARININ DÜNYADAKİ
GELİŞİM SÜRECİ ................................................................................ 141
A. SUALTI ARKEOLOJİSİ ÇALIŞMALARININ KRONOLOJİSİ .. 142
1. Aletsiz Dalışa Dair Bazı Kanıtlar (MÖ 6. Binyıl) ........................... 142
2. Troya Savaşı’ndaki Dalgıçlar (MÖ 12. Yüzyıl) ............................... 144
3. Yeni Asur Kabartmalarındaki Yüzücüler (MÖ 9. Yüzyıl) .............. 144
4. Dalış Çanı Fikri (MÖ 350) .............................................................. 146
5. Sualtı Savaş Teknikleri (MS 385) .................................................... 146
6. Dalış Çanının İlk Kullanılışı (1535) ................................................. 147
7. Modernize Edilmiş Dalış Çanı (1782) ............................................. 147
8. Serbest Dalış ile Yapılan Hazine Avcılığı (1802-1804) .................... 148
9. Dalış Kaskının İcadı (1836) ............................................................. 149
10. İlk Dalış Tulumu (1837) .................................................................. 149
XI
İçindekiler
11. Borre Gömüt Teknesi (1851-52) ..................................................... 150
12. Göl Evleri (1853-54) ........................................................................ 151
13. Nydam Gömüt Tekneleri (1863) ..................................................... 153
14. Viking Tekneleri (1867-1880) ......................................................... 154
15. Porlock Sualtı Ormanı (1869) ......................................................... 155
16. Vendel Viking Gemileri Mezarlığı (1881-83) .................................. 155
17. Antikythera (Adikitira) Düzeneği (1900) ......................................... 156
18. Oseberg Teknesi (1904) ................................................................... 156
19. Chichen Itza (Çiçen İtza) Obruğu Araştırmaları (1904-1909) ....... 157
20. Mehdiyye Batığı (1907) ................................................................... 160
21. İskoçya’daki Kazık Temelli Konutlar (Crannog) (1908) ................. 161
22. Sualtı Ormanları-Batık Ormanlar (1913) ....................................... 162
23. Nemi Batıkları (1929) ...................................................................... 163
24. Valsgärde Gömüt Tekneleri (1929-30) ............................................ 165
25. Elefanten Batığı (1933-39)............................................................... 166
26. Andre Poidebard’ın Hava Fotoğrafl arı (1934-36) ........................... 167
27. Ferriby Tekneleri (1937) .................................................................. 167
28. Tabbat el –Hammam Limanı’nın Keşfi (1938) ............................... 167
29. Sutton Hoo Gömütü (1938-1939) ................................................... 169
30. Dalgıç Kıyafetleri ve Dalış Aletlerinin İcadı (1942-43) ................... 170
31. Albenga Batığı (1950) ...................................................................... 171
32. Grand Congloué Batığı (1951-57)................................................... 172
33. Khufu (Keops) Gemisi (1954) ......................................................... 172
34. Pesse Kanosu (1956) ........................................................................ 173
35. Sualtı Arkeolojisi Danışma Konseyi Kurulması (1959) ................... 174
36. Gelidonya Burnu Batığı Kazısı (1960) ............................................ 174
37. Spargi Batığı Kazısı (1961) .............................................................. 174
38. Vasa (Wasa) Batığının Su Yüzüne Çıkarılması (1961) ..................... 175
39. Bodrum Yassıada 7. yy. Bizans Batığı (1961-64) ............................. 175
40. Bremen Teknesi (Bremer Kogge ) (1962) ........................................ 176
41. Gemicilik Arkeolojisi Topluluğu (NAS) (1964) ................................ 176
XII
İçindekiler
42. Yanal Tarama Sonarı (Side-Scan Sonar) (1967) ............................. 176
43. Madrague de Giens Batığı (1967) ................................................... 177
44. Bodrum Yassıada Geç Roma Batığı (1967-69)................................ 177
45. Girne Batığı Kazısı (1968) .............................................................. 177
46. PEG’in Kullanımı (1969) ................................................................ 178
47. Marsala Kartaca Batığı (1971) ........................................................ 178
48. Uluslararası Gemicilik Arkeolojisi Dergisi (1972) ........................... 179
49. 1972 Amerika Gemicilik Arkeolojisi Enstitüsü ............................... 179
50. Muckelroy Modeli (1976) ................................................................ 179
51. Danimarka Batık Kentleri (1978-87) .............................................. 180
52. Muckelroy Denizcilik Arkeolojisi Sınıfl andırması (1978) ................ 182
53. Red Bay (Kızıl Körfez) (1978-84) .................................................... 182
54. Loch Tay (Crannong) Konutları (1980) .......................................... 183
55. Port Royal Kazısı (1981-1991) ........................................................ 184
56. Uluburun Batığı (1984-94) .............................................................. 186
57. Atlit-Yam ve İsrail Kıyı Şeridi Neolitik Yerleşim Yerlerinin
bulunuşu (1984)............................................................................... 189
58. Trireme (Olympias) İnşası (1987-2013)........................................... 191
59. Titanik’in Keşfi (1987) .................................................................... 192
60. Şerki (Skerki) Kanalı Çalışmaları (1989-2003) ................................ 192
61. Vasa Müzesi (1990) ......................................................................... 192
62. Alman Sualtı Arkeolojisini Geliştirme Derneği (1990) ................... 193
63. Swash Kanalı Batığı (1990) ............................................................. 193
64. Cosquer Sualtı Mağarası (1992) ...................................................... 193
65. Doggerland’ın Keşfi (1998) ............................................................. 194
66. Almanya’nın Baltık Deniz Tabanı Araştırmaları ve Sualtı
Yerleşimlerinin Keşfi (1998-2009) ................................................... 196
67. İlk Türk Sualtı Arkeolojisi Kazısı Çamaltı Burnu I Batığı (1998) ... 197
68. Thunder Bay Ulusal Deniz Koruma Alanı (2000) .......................... 198
69. UNESCO Toplantısı (2001) ............................................................ 198
70. Sualtında Yaşayan Müze (2002) ...................................................... 198
71. Yenikapı Kazıları (2004-2013) ........................................................ 198
XIII
İçindekiler
72. Pattanam Kazısı (2006) ................................................................... 202
73. Nanhai I Hazine Gemisi (2007) ...................................................... 204
74. Kubilay Han’ın Kayıp Filosu (2011) ............................................... 205
75. Yukatan Yarımadası’ndaki Sualtı Mağaraları (2011) ...................... 205
76. Kızıldeniz Limanı (2011) ................................................................ 207
77. Drumclay Göl Evleri (2012) ............................................................ 209
78. Adriyatik’te Bulunan Venedik Batığı (2013) .................................... 211
79. İznik Gölü’nde Bulunan Kilise (2014) ............................................ 211
80. Karadeniz Batıkları (2016) .............................................................. 212
81. Batı Antalya Tunç Çağı Batığı (2018) ............................................. 212
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
ÖNDE GELEN SUALTI ARKEOLOJİSİ KURUMLARI VE
ÇALIŞMALARI ........................................................................................ 215
I. INA (INSTITUTE NAUTICAL ARCHAEOLOGY) ........................... 215
A. İLK DÖNEMLER ........................................................................ 215
B. ENSTİTÜNÜN KURULMASI .................................................... 222
BEŞİNCİ BÖLÜM
TÜRKİYE’DE YAPILAN SUALTI ARKEOLOJİSİ
ÇALIŞMALARI VE YAPILMIŞ OLAN ÇALIŞMALARIN
SINIFLANDIRILMASI ........................................................................... 227
SONUÇ ...................................................................................................... 237
KAYNAKÇA .............................................................................................. 245
ABSTRACT ............................................................................................... 271
Ürünün ağırlığı: 0,522 gram